تایپوگرافی از سیر تا پیاز : خوشنویسی
قبلا در اولین سری از مطالب تاپیوگرافی از سیر تا پیاز ، تایپوگرافی از سیر تا پیاز : تعریف به چیستی و چگونگی تایپوگرافی اشاره داشتم . همچنین در دومین سری از این مطالب تایپوگرافی از سیر تا پیاز : تایپ فارسی در وب به جایگاه فونت ، وب فونت و نحوه استفاده از تایپ در وب پرداخته بودم . امروز قصد دارم در سومین سری از این مطالب به خط ، خطاطی و آنچه که ما امروزه به نام خوشنویسی می شناسیم بپردازم .
اصولا زمانی که ما از "تایپ" و "تایپوگرافی" صحبت می کنیم ، داریم از فرآیندی صنعتی ، تکثیر پذیر و قابل چاپ صحبت می کنیم . در همین راستا معمولا هنر خوشنویسی و خطاطی را در گروه تایپوگرافی قرار نمی دهیم ؛ زیرا که غالبا در آن ابعاد صنعتی ، تکثیر پذیری و چاپ مطرح نیست .
سیاه مشقی از مرحوم عمادالکتاب در وصف کتاب سفرنامه خراسان
اما چیزی که باعث شد من در این سری از مطالب تایپوگرافی از سیر تا پیاز به خوشنویسی بپردازم ، اهمیت بسیار زیاد آن در شکل گیری تایپ های مدرن امروزی است . هر چیزی که ما امروز از طراحی تایپوگرافی داریم ، بر دوش خوشنویسان بزرگ ما در گدشته است . کسی که بتواند خوشنویسی را درست بشناسد و انواع خطوط را درک کند ، در رهیافت خود به سمت طراحی تایپ بسیار موفق تر نسبت به آنها که چنین دانشی در اختیار ندارند عمل خواهد کرد .
دیباچه :
خوب است قبل از بررسی خطوط در خوشنویسی قدری با تاریخچه و کم و کیف خوشنویسی آشنا شویم . متن زیر به اختصار و با دخل و تصرف از ویکی پدیا ، این هدف را محقق می کند : خوشنویسی یا خطاطی به معنی زیبانویسی یا نوشتن همراه با خلق زیبایی است و فردی که این فرایند توسط او انجام می‌گیرد خوش نویس نام دارد، به‌خصوص زمانی که خوش نویسی حرفه ی شخص باشد. گاهی درک خوشنویسی به عنوان یک هنر مشکل است. به نظر می‌رسد برای درک و لذت بردن از تجربه بصری خوشنویسی باید بدانیم خوشنویس افزون بر نگارش یک متن، سعی داشته اثری هنری با ارزش‌های زیبایی شناختی خلق کند. از این رو خوشنویسی با نگارش سادهٔ مطالب و حتا طراحی حروف وصفحه‌آرایی متفاوت است. همچنین از آنجایی که این هنر جنبه‌هایی از سنت را در دل خود دارد باید آن را تا حدی از تایپوگرافی که مبتنی بر ارزش‌های گرافیکی مدرن و کارهای چاپی است متمایز کرد. خوشنویسی تقریباً در تمام فرهنگ‌ها به چشم می‌خورد اما در مشرق زمین و به‌ویژه در سرزمین‌های اسلامی و ایران در قله هنرهای بصری واقع است. خوشنویسی اسلامی و بیش از آن خوشنویسی ایرانی تعادلی است حیرت‌انگیز میان تمامی اجزا و عناصر تشکیل دهندهٔ آن. تعادل میان مفید و مورد مصرف بودن از یک سو و پویایی و تغییر شکل یابندگی آن از سوی دیگر؛ تعادل میان قالب و محتوا که با آراستگی و ملایمت تام و تمام می‌تواند شکل مناسب را برای معانی مختلف فراهم آورد.
برگی از قرآن به خط کوفی - ایران - قرن یازدهم
اگر در نظر داشته باشیم که خوشنویسی اسلامی و ایرانی براساس قالب‌ها و قواعد و نظام‌های بسیار مشخصی شکل می‌گیرد و هر یک از حروف قلم‌های مختلف از نظام شکلی خاص، و تا حدود زیادی غیرقابل تغییر، برخوردارند. آنگاه درمی‌یابیم که ایجاد قلم‌های تازه و یا شیوه‌های شخصی خوشنویسان بر مبنای چه ابداع و رعایت حیرت‌انگیزی پدیدار می‌شود. در خوشنویسی اندازه هر حرف و نسبت آن با سایر حروف با دقت بسیار بالایی معین شده‌است و هر حرف به صورت یک «مدول» ثابت درمی‌آید که تخطی از آن به‌منزله نادیده گرفتن توافقی چندصدساله‌است که همیشه میان خوشنویس و مخاطب برقرار بوده و با رضایت طرفین حاصل می‌آمده‌است.